هیپوترمی چیست و چگونه رخ می‌دهد؟
هیپوترمی به حالتی گفته می‌شود که دمای مرکزی بدن به زیر ۳۵ درجه سانتی‌گراد برسد. در این شرایط عملکرد ارگان‌های حیاتی دچار اختلال شده و بدن دیگر نمی‌تواند گرمای لازم برای ادامه فعالیت‌های حیاتی را تولید کند.
مکانیزم بروز هیپوترمی
بدن برای حفظ دمای طبیعی (۳۶ تا ۳۷ درجه سانتی‌گراد) از دو روش اصلی استفاده می‌کند:
- تولید گرما از طریق متابولیسم و فعالیت عضلات (مثلا با لرزیدن یا تحرک بدنی)
- کاهش اتلاف گرما با کمک پوشش و عایق‌های طبیعی بدن مانند چربی زیر پوست
- زمانی که بدن در شرایطی قرار گیرد که گرمای از دست رفته بیشتر از گرمای تولید شده باشد، به تدریج دمای داخلی افت کرده و فرد دچار هیپوترمی می‌شود.
مراحل هیپوترمی
هیپوترمی معمولا در سه سطح طبقه‌بندی می‌شود:
- خفیف (۳۵ تا ۳۲ درجه): لرز شدید، پوست سرد، احساس خستگی
- متوسط (۳۲ تا ۲۸ درجه): لرز کمتر یا قطع می‌شود، گفتار نامفهوم، کاهش هوشیاری
- شدید (زیر ۲۸ درجه): بی‌هوشی، ضربان قلب و تنفس بسیار کند، احتمال مرگ
چرا باران خطر هیپوترمی را افزایش می‌دهد؟
باران یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی است که می‌تواند سرعت افت دمای بدن را چند برابر کند. بسیاری از کوهنوردان و طبیعت‌گردان به اشتباه تنها برف و یخ را خطرناک می‌دانند، در حالی که باران با چند مکانیسم مشخص، شرایط بسیار بحرانی ایجاد می‌کند. از جمله اثرات باران در افزایش خطر هیپوترمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
خیس شدن لباس‌ها و بدن
آب رسانای قوی گرماست. وقتی لباس‌ها خیس شوند، گرمای بدن به سرعت از طریق آب موجود در الیاف لباس به محیط انتقال پیدا می‌کند. در این حالت حتی لباس ضخیم هم نمی‌تواند مانند حالت خشک از بدن محافظت کند.
افزایش تبخیر سطحی
تبخیر آب یک فرایند گرماگیر است. یعنی برای تبدیل شدن قطرات آب به بخار، انرژی زیادی از سطح پوست گرفته می‌شود. همین مسئله باعث می‌شود بدن در باران و رطوبت بالا سریع‌تر سرد شود.
وزش باد و کاهش دمای محیط
زمانی که باران با باد همراه باشد، گرمای بدن چندین برابر سریع‌تر از دست می‌رود. این پدیده در علم پزشکی به نام Wind Chill یا سرمای باد شناخته می‌شود.
کاهش توانایی تولید گرما
وقتی بدن خیس و سرد می‌شود، برای حفظ گرما انرژی بیشتری مصرف می‌کند. در کوهنوردی که فرد معمولا خسته و کم‌انرژی است، این مصرف مضاعف باعث افت سریع توان و ورود به چرخه هیپوترمی می‌شود.
علائم هیپوترمی ناشی از باران
شناخت علائم اولیه و پیشرفته هیپوترمی اهمیت بالایی دارد. در بسیاری موارد، فرد متوجه نشانه‌ها نمی‌شود و این همراهان هستند که باید تغییرات رفتاری یا جسمی او را تشخیص دهند.
این علائم را می‌توان به سه دسته اولیه، متوسط و شدید تقسیم کرد:
علائم اولیه
- لرز شدید و مداوم
- احساس خستگی غیرعادی
- کند شدن حرکات و کاهش دقت
- اختلال در گفتار، مثل بریده بریده حرف زدن
علائم متوسط
- کاهش هماهنگی عضلات و زمین خوردن‌های مکرر
- بی‌حوصلگی و کاهش انگیزه برای ادامه مسیر
- گیجی و عدم توانایی در تصمیم‌گیری صحیح
علائم شدید
- کاهش شدید سطح هوشیاری یا بی‌هوشی
- قطع لرز (نشانه بسیار خطرناک)
- تنفس و ضربان قلب کند و ضعیف
در صورت مشاهده این علائم باید سریعا اقدام کرد، زیرا هر لحظه تعلل می‌تواند جان فرد را تهدید کند.
روش‌های پیشگیری از هیپوترمی در باران
پیشگیری همیشه بهترین راه است. با رعایت چند نکته ساده می‌توان احتمال بروز هیپوترمی را به حداقل رساند:
انتخاب لباس مناسب
- استفاده از لایه‌بندی سه‌گانه (لایه پایه برای خشک نگه داشتن پوست، لایه میانی برای حفظ گرما، لایه بیرونی ضدآب و بادگیر)
- ترجیح پارچه‌های تنفسی مانند گورتکس که هم مانع نفوذ آب می‌شوند و هم امکان خروج بخار عرق را می‌دهند
- پرهیز از پنبه، زیرا وقتی خیس شود دیر خشک می‌شود و گرما را نگه نمی‌دارد
مدیریت انرژی و تغذیه
- مصرف خوراکی‌های پرکالری و پرانرژی مانند شکلات، آجیل، میوه خشک
- نوشیدن مایعات گرم و شیرین برای کمک به تولید انرژی
- پرهیز از الکل و کافئین که به جای گرم کردن، باعث گشاد شدن رگ‌ها و از دست رفتن گرما می‌شوند
حفاظت از تجهیزات
- استفاده از کاور ضدآب برای کوله‌پشتی
- قرار دادن لباس و وسایل حساس در کیسه‌های ضدآب
- خشک نگه داشتن کیسه خواب برای مواقع اضطراری
تاکتیک‌های حرکت در باران
- اجتناب از توقف طولانی در هوای بارانی
- انتخاب محل مناسب برای استراحت یا کمپ، به دور از جریان باد و روی زمین خشک
- ایجاد فاصله با سطح زمین هنگام خوابیدن با کمک فوم یا زیرانداز عایق
اقدامات ضروری در صورت بروز هیپوترمی
اگر با فردی مواجه شدید که دچار هیپوترمی شده، سرعت عمل حیاتی‌ترین موضوع است. اقدامات زیر باید مرحله به مرحله انجام شود:
انتقال به محیط خشک و گرم
اولین قدم خارج کردن فرد از شرایط بارانی و جلوگیری از ادامه اتلاف گرماست. حتی یک پناهگاه موقت مانند چادر یا غار کوچک می‌تواند کمک بزرگی باشد.
تعویض لباس‌های خیس
لباس‌های خیس باید فوری با لباس خشک و گرم جایگزین شوند. اگر لباس خشک در دسترس نیست، می‌توان لباس خیس را لایه به لایه درآورد و از هر وسیله‌ای برای عایق کردن استفاده کرد.
گرم کردن تدریجی
استفاده از کیسه خواب، پتو یا کیسه نجات، قرار دادن بطری آب گرم در اطراف قفسه سینه و کشاله ران (نه مستقیم روی پوست) و نوشیدن مایعات گرم بدون کافئین و الکل، از اولین قدم‌ها برای گرم کردن تدریجی فرد درگیر سرمازدگی است.
تماس بدنی برای انتقال گرما
در شرایط بحرانی، دو نفر می‌توانند در یک کیسه خواب کنار هم قرار بگیرند تا گرمای بدن فرد سالم به فرد دچار هیپوترمی منتقل شود.
کمک‌های حرفه‌ای
اگر علائم شدید مشاهده شد، باید سریعا درخواست کمک اورژانسی شود. هیپوترمی شدید نیاز به مداخله پزشکی فوری دارد.
نکات تکمیلی و تجربیات کوهنوردان
بسیاری از کوهنوردان با تجربه تأکید دارند که پیش‌بینی هواشناسی قبل از صعود مهم‌ترین گام پیشگیرانه است. داشتن یک پانچو یا بارانی سبک در کوله، حتی در هوای صاف، می‌تواند در شرایط پیش‌بینی‌نشده جان فرد را نجات دهد.
تمرین و آموزش گروهی برای شناسایی علائم هیپوترمی، باعث می‌شود اعضای تیم زودتر متوجه خطر شوند. همچنین استفاده از کیسه نجات (Emergency Blanket) یکی از ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین ابزارها برای پیشگیری از افت دمای بدن است.
کلام آخر
هیپوترمی یکی از مهم‌ترین خطرات در کوهنوردی است که تنها به سرمای شدید و برف محدود نمی‌شود. باران، رطوبت و باد می‌توانند حتی در دمای معتدل بدن را به سرعت به مرز خطر برسانند. با شناخت مکانیزم‌های از دست رفتن گرما، علائم هشداردهنده و راهکارهای پیشگیرانه، می‌توان از بروز این وضعیت جلوگیری کرد. همیشه به یاد داشته باشید:
- لباس خشک و لایه‌ای مهم‌ترین ابزار مقابله با هیپوترمی است.
- تغذیه و انرژی کافی بدن را در برابر سرما مقاوم‌تر می‌کند.
- اقدامات سریع و اصولی در صورت بروز علائم، می‌تواند جان فرد را نجات دهد.
پس پیش از هر صعود یا برنامه طبیعت‌گردی، تجهیزات مناسب بردارید، وضعیت جوی را بررسی کنید و این نکات را در ذهن داشته باشید. کارشناسان کومه تریپز همواره آماده هستند تا پیش از رزرو تورهای کوهنوردی، اطلاعات لازم برای آمادگی هرچه بهتر سفر را در اختیار شما قرار دهند.
دیدگاه‌ها (0)
هنوز نظری ثبت نشده است.
برای ارسال نظر وارد حساب کاربری خود شوید.